Η ΡΙΖΑ ΤΗΣ ΙΣΤΟΡΙΑΣ

 

Στα χνάρια των λέξεων

Η ρίζα της «ιστορίας»

Κλουθώντας τα χνάρια των λέξεων, πολλές φορές βρέθηκα σε μονοπάτια της ιστορίας, άλλοτε γνωστά, χιλιοβαδισμένα, άλλοτε άγνωστα, λησμονημένα, γιατί η ιστορία και η γλώσσα, δίπλα-δίπλα σαλεύουνε, η μια ανεβαστά την άλλη για να περάσουνε τα κακοτράχαλα φρούδια που ‘χει σκαλίσει ο χρόνος στη ράχη τούτης της κόρης που κείτεται στ’ ακρογώνι των ηπείρων. Σήμερα όμως θα τωσε κλουθήσω σάμε να βρω και ν’ ακουμπήσω τη ρίζα της ιστορίας.

Η Ιστορία, 1892. Λάδι σε μουσαμά. Νικόλαος Γκύζης (πηγή φωτογραφίας διαδίκτυο).

Η λέξη ιστορία μπορεί άλλες φορές να είναι δοξασμένη, άλλες ματωμένη, άλλες ντροπιασμένη, σίγουρα όμως είναι μια λέξη ελληνική, που βρίσκεται στα χείλη πάρα πολλών ανθρώπων ανά τον κόσμο. Αγγλικά-history, Γαλλικά-histoire, Ιταλικά-storia, Ισπανικά, Πορτογαλικά, Αλβανικά, Φιλανδικά, Σουηδικά, Πολωνικά-historia, Δανέζικα-historie, Γεωργιανά-istoria, Εβραϊκά-hisstoriya (φωνητική απόδοση), Λιθουανικά-istorija, Ρουμανικά-istorie, Ρώσικα-istoriya (φωνητική απόδοση) και άλλες.

Στην αρχαία Ελλάδα Μούσα της ιστορίας ήταν η Κλειώ, κόρη του Δία και της Μνημοσύνης. Το όνομά της προέρχεται από το κλέω/κλείω που σημαίνει αφηγούμαι ή κάνω κάτι γνωστό, αλλά και επαινώ, δοξάζω. Απεικονίζεται συχνά με πάπυρο στα χέρια ως σύμβολο της ιστορικής γνώσης και καταγραφής των σπουδαίων γεγονότων, όπου διασφάλιζε τη μνήμη τους. Για αυτό εξάλλου η αρχαία ελληνική μυθολογία (που τίποτα δεν αφήνει στην τύχη του) βάζει την Μνημοσύνη ως μητέρα της. Η ρίζα λοιπόν της λέξης ιστορία είναι το ίστωρ, που σημαίνει σοφός άνδρας, αυτός που γνωρίζει το δίκαιο, κριτής, αλλά και γνώστης, ειδήμων και προέρχεται από το ρήμα οίδα=γνωρίζω, ξέρω (πληθυντικός του ρήματος, ίσμεν, ίστε, ίσασιν). Η αρχική σημασία της λέξης ιστορία ήταν, γνώση, μάθηση μέσω έρευνας ή ερωτήσεων και διήγηση, αφήγηση.

Μα αφού ακούμπησα, έστω και με τ’ ακροδάχτυλα τη ρίζα της ιστορίας, ας ξαναγυρίσω εδώ στον τόπο μου, να ψαχουλέψω στα κιτάπια του μεγάλου μας παππού, του Κορνάρου. Αναφέρει λοιπόν ο ποιητής στο Α’ του Ερωτόκριτου (Α’ 1383-1536) ότι η Αρετούσα μπαίνει στη «κάμερα» του Ερωτόκριτου, όταν αυτός λείπει, και ψάχνει στο «αρμάρι» του, εκτός από τους στίχους που άκουγε το βράδυ από τον άγνωστο τραγουδιστή, βρίσκει και μια ζωγραφιά (σγουραφιά) με την προσωπογραφία της:

Εις τ' αρμαριού την άνοιξιν τη δεύτερην ευρίσκει

πράμ’ ακριβό που τση ‘πεψεν ο έρωτας κανίσκι

σγουραφιστή ηύρηκεν εκεί κι είδε τη στόρησή τση

πράμα ‘τονε που επλήθυνε πολλά την παιδωμή τση…

Για τον μεγάλο ποιητή η «ιστορία» της ζωγραφιάς του ερωτόκριτου αποτελεί τη «στόρηση» την εικόνα της Αρετούσας. Αφού ο ερωτευμένος νέος έχει χαραγμένη στο μυαλό του τόσο ζωντανά την εικόνα της αγαπημένης του, δεν χρειάζεται να την έχει μπροστά του για να τη ζωγραφίσει:

…για σένα εγεννήθηκε στον κόσμο το κορμί μου.

Οι ομορφιές σου έτοιας λογής το φως μου ετριγυρίσα

κι έτοιας λογής οι ερωτιές εκεί σ’ εσγουραφίσα

που σ’ όποιον τόπο κι αν στραφώ, τα μάτια όπου γυρίσω

πράμα άλλο δε μπορώ να δω παρά τη στόρησή σου.

Έτσι, αποδίδει τη ζωγραφιά της Αρετούσας τόσο πιστά που:

Ήτον εκείνη η σγουραφιά με μαστοριά μεγάλη

όπου δεν εξεχώριζες τη μιαν από την άλλη

με τόση πιδεξότητα την είχε καμωμένη

απου ίδια σα τη ζωντανή ήτο η σγουραφισμένη…

Ένα ζάλο έκαμα, μα ήτονε μεγάλο, κι αν απόκαμα, κάνω κουράγιο να ξεκουραστώ στ’ απόσκιο της επόμενης λέξης.