ΑΓΓΙΖΟΝΤΑΣ ΜΕ Τ' ΑΚΡΟΔΑΧΤΥΛΑ ΤΟ ΓΡΟΙΚΩ

 

ΣΤΑ ΧΝΑΡΙΑ ΤΩΝ ΛΕΞΕΩΝ

Αγγίζοντας με τ’ ακροδάχτυλα το «Γροικώ»

Κάποιες λέξεις στέκουν ορθές, ακλόνητες μέσα στους κήπους των αιώνων σαν μαρμάρινα αγάλματα. Σαν αγριελιές, βαθιά ριζωμένες, κρέμονται στο ακρόφρυδο του χρόνου. Κι είναι πάλι κάποιες λέξεις που δεν ησυχάζουν αν δεν μπουν σε κάθε Ελληνικό σπίτι, αν δεν σαλέψουν και στην τελευταία πατουχιά Ελληνικής γης, αν δεν κυλήσουν σε όλα τα χείλη που μιλούν την Ελληνική γλώσσα. Αυτές τις λέξεις ρέγομαι να ζυγώνω κι ας χώνουνται στα σκοτεινά σοκάκια της άγνοιάς μου κι ας πετούν ψηλά ως εκειά που δεν φτάνει η χέρα μου. Μια απ’ αυτές θα πολεμήσω ν’ αγγίξω με τ’ ακροδάχτυλα μου, τη λέξη γροικώ.

Έχω κάνει το λάθος πολλές φορές να θεωρήσω μια λέξη «Κρητική». Θες γιατί μου γαργαλούσε τ’ αυτιά από μικιό κοπέλι, θες γιατί την άκουγα μόνο απ’ τσοι «χωριάτες» γονέους μου ή από άλλους «χωριάτες». Τώρα όμως που έχω κάμει πέντε ζάλα στην ατελείωτη στράτα της λαλιάς μας, κατάλαβα ότι η γλώσσα μας είναι μία, η Ελληνική και ότι οι διάλεκτοί μας είναι απλά διαφορετικά λουλούδια στον ίδιο κήπο. Έτσι και με το «γροικώ» που τη νόμιζα Κρητική λέξη. Τι λάθος! Παντού τη συνάντησα, σε όλα τα μέρη της χώρας, μα κι όπου μιλιέται τούτη η αθάνατη λαλιά. Σχεδόν σε όλες τις διαλέκτους τη βρήκα με την ίδια έννοια. Στα Κυπριακά: αγροικώ, στα Ποντιακά: εγροικώ, στα Σαρακατσάνικα: αγροικώ, στα Μανιάτικα: αγροικού, στα Καππαδοκικά: γροικώ.

Χιλιοειπωμένη τούτη η λέξη, απ’ τη μεσαιωνική κιόλας εποχή και τη βρίσκεις με όλη σχεδόν την ορθογραφία (γρικώ, γρηκώ, γρυκώ, γροικώ). Αγαπημένη των ποιητών τη συναντάμε και στα χρόνια της Κρητικής Αναγέννησης (14ος-15ος αιώνας. Σαχλίκης, Φαλιέρος, Χορτάτσης, Κορνάρος, Μπεργαδής και άλλοι) μα και στα νεότερα χρόνια:

Σολωμός: Γρικούν να ταράζει του εχθρού τον αέρα… (Οι Ελεύθεροι Πολιορκημένοι).

Παλαμάς: ...Το πρώτο παραμύθι το αθώο παιδί γρικά… (Τα μάτια της ψυχής μου/ Το πρώτο παραμύθι).

Μαλακάσης: ...θ’ αγροικηθεί της ταπεινότης μου ο ψαλμός... (Μεσολόγγι).

Σικελιανός: ...λέω μικρού παιδιού πως αγρικιέμαι κάποιο κλάμα αλαγρινό...(Διόνυσος επί Λίκνω).

Βάρναλης: ...Πού να κρυφτώ να μη γρικώ! Μα εγώ Ακοή του Κόσμου... (Σκλάβοι Πολιορκημένοι/ Η ψυχή).

Ρίτσος: ...ποιος του φτωχού γρικάει το στεναγμό; Κουφές οι χώρες...(Μαντατοφόρες).

Πως την ξόμπλιασε με τα χρόνια τούτη τη λέξη ο άνθρωπος, με πόσες έννοιες διαφορετικές δεν τη χρωμάτισε πάνω στο μυριόκλωστο ‘φαντό της λαλιάς μας:

Ακούω: ...Γροικάς με γή κουφή ‘σαι;

Μυρίζω κάτι: ...Ιντά ‘ναι η θρασά που γροικώ;

Γεύομαι: ...Γροικάται τ’ αλάτσι στο φαΐ;

Ακούγεται, κυκλοφορεί η φήμη: ...Γροικάται πάλι πως θα μασε κόψουνε, λέει, τη σύνταξη, αλήθεια είναι κοντό;

Υπακοή: ...Μη μου γροικάς εσύ και θα περάσει καλά η ώρα σου.

Τόλμη, ψυχική δύναμη: ...Σαν σου γροικά κόπιασε.

Καταλαβαίνω, κατανοώ: ...Δεν γροικά αυτά που του λέω.

Αισθάνομαι πόνο:...Γροικώ τη κεφαλή μου να σπάσει.

Φωτογραφία του Γεώργιου Χατζιδάκι (Μύρθιο Κρήτης 1848-Αθήνα 1941). Πατέρας της Νεοελληνικής Γλωσσολογίας, Καθηγητής Γλωσσολογίας (1890-1923), Ινδικής Φιλολογίας της Φιλοσοφικής Σχολής και Πρύτανης του Πανεπιστημίου Αθηνών (1905-1906). Φωτογραφία: Μουσείο Ιστορίας του Πανεπιστημίου Αθηνών.

Πεδίο μάχης η λέξη γροικώ. Κονταροχτυπιούνται εδώ και αιώνες οι μελετητές για την ετυμολογία της, εντός και εκτός Ελλάδας (Κοραής, Γ. Χατζιδάκις, Δ. Οικονομίδης, Δ. Μαυροφρύδης, Στ. Αλεξίου, Θαβώρης, K. Foy, M. Deffner, A.A. Jansen). Σήμερα κοινώς αποδεχτή άποψη είναι αυτή του Γ. Χατζιδάκι που υποστηρίζει ότι το γροικώ προέρχεται από το αρχαίο άγροικος=άξεστος, αγροίκος, ανόητος, με αλλαγή του τόνου για αλλαγή της έννοιας. Οπότε αγροικός ή γροικός= ο μη αγροίκος, ο συνετός, αυτός που ακούει. Με τον ίδιο τρόπο (αλλαγή του τόνου για αλλαγή έννοιας), έχουμε τις λέξεις αδυνατός-αδύνατος, ανοιχτός-άνοιχτος κλπ.

Ίδρωσα να ζυγώνω τούτη τη λέξη κι ίσα-ίσα που κατάφερα να την αγγίξω, μα κι αυτό θαρρώ σπουδαίο είναι.

Λουκαδάκης Νίκος

“ Ο Δαφνιανός”

niloukadakis@yahoo.gr