ΚΡΗΤΗ-ΚΑΤΩ ΙΤΑΛΙΑ

 

ΣΤΑ ΧΝΑΡΙΑ ΤΩΝ ΛΕΞΕΩΝ

Κρήτη-Κάτω Ιταλία

Δεν μας έχουν μείνει πια πολλά που να μας ενώνουν σαν λαό. Δυο κιτρινισμένες, ‘ποξεχασμένες σελίδες ιστορία, τρεις πατουχιές χώμα στο σταυροδρόμι των ηπείρων, τέσσερις σταγόνες προγονικό αίμα στη σχισμάδα του βράχου και πεντέξι λέξεις σκαλισμένες στην ψυχή του μυριόχρονου μαρμάρου, που τις καταλαβαίνουμε ακόμα. Μ’ αυτές τις λέξεις στη βούργια μου έχω ταξιδέψει σε μονοπάτια, άλλοτε κοντινά και γνώριμα, άλλοτε μακρινά και άγνωστα. Τα μονοπάτια όμως που ρέγομαι να βαδίζω είναι αυτά των ελληνικών διαλέκτων γιατί όλες σμίγουνε μεταξύ τους, όλες συνδέονται ιστορικά και γλωσσικά. Μετά λοιπόν την Κυπριακή, την Ποντιακή, την Καππαδοκική, τη Σαρακατσάνικη, τη Μανιάτικη, ώρα να πάρω το μονοπάτι της Κατωιταλικής διαλέκτου.

Ο ναός της Ήρας στην αρχαία Ελληνική πόλη της Ποσειδωνίας στην Καμπανία της Ιταλίας (5ος αιώνας π.Χ. Δωρικού ρυθμού). Πηγή φωτογραφίας: διαδίκτυο.

Η Ελληνική παρουσία στη Νότια Ιταλία χάνεται στα βάθη του χρόνου. Το σίγουρο είναι ότι από τον 8^ο -7^ο αιώνα π.Χ. (λόγω ασθενειών, υπερπληθυσμού κ.λπ.) ξεκινά η μεγάλη αποικιοποίηση των Ελλήνων (Μαύρη Θάλασσα, Μασσαλία, Κορσική, και Νότια Ιταλία-Σικελία). Δημιουργήθηκε ένας μεταναστευτικός δρόμος προς τη Νότια Ιταλία που δεν σταμάτησε ποτέ. Τον 16^ο -17^ο αιώνα, λόγω των Οθωμανών, μεγάλος αριθμός Ελλήνων μεταναστεύει στη Νότια Ιταλία. Έτσι ιστορικά δημιουργήθηκαν δύο εστίες Ελληνικές στην Ιταλία. Στην περιοχή της Απουλίας (Σαλέντο) και στην Καλαβρία. Στο Σαλέντο περιλαμβάνει τα χωριά: Calimera, Castrignano del Greci, Corigliano d’ Otrando, Zollino, Sternatia, Martano, Martignano, Melpignano, Soleto. Ενώ στην Καλαβρία τα χωριά: Roghudi, Roccaforte del Greco, Condofuri, Galliciano, Amendolea.

Σ’ αυτές τις περιοχές εντοπίζεται η Κατωιταλική διάλεκτος, η οποία αν και έχει πολλές επιρροές από την Ιταλική γλώσσα (λέξεις, προφορά, σύνταξη), δεν παύει να έχει θαυμαστά στοιχεία της Ελληνικής γλώσσας και παρά πολλούς αρχαϊσμούς. Κάποιοι μελετητές υποστηρίζουν ότι τα Ελληνικά της περιοχής χρονολογούνται από την Βυζαντινή εποχή, ενώ άλλοι ότι οι εκεί πληθυσμοί προέρχονται από τους αρχαίους Έλληνες άποικους κι αυτό ενισχύεται από κάποιες λέξεις αρχαίες που έμειναν αυτούσιες (Embaloo=εμβάλλω, Encigno=εκκινώ κ.α.).

Όσον αφορά τη σχέση Κρήτη και Κάτω Ιταλίας, ο μύθος λέει ότι ο Ιδομενέας, εγγονός του Μίνωα, καθώς γύριζε από την Τροία, κινδύνευσε και έταξε στον Ποσειδώνα αν γλυτώσει να θυσιάσει τον πρώτο που θ’ αντικρίσει στην Κρήτη, όμως ο πρώτος που συνάντησε ήταν ο γιος του. Αφού τον θυσίασε οι υπόλοιποι θεοί οργίστηκαν με την πράξη του και έστειλαν λοιμό στο νησί. Έτσι ο βασιλιάς για να καταπραϋνθούν οι θεοί εξορίστηκε και πήγε στη Νότια Ιταλία όπου ίδρυσε το νέο του βασίλειο. Ακολουθώντας λοιπόν τον μύθο και την ιστορία των συχνών μεταναστεύσεων Κρητών στην περιοχή, μπήκα στον πειρασμό ν’ αναζητήσω κοινά στοιχεία μεταξύ Κατωιταλικής και Κρητικής διαλέκτου.

Η ελληνική σημαία κρεμασμένη σε ένα μπαλκόνι στο χωριό Galliciano στην Καλαβρία της Ιταλίας, γνωστό και ως Ακρόπολη της Μεγάλης Ελλάδας. Πηγή φωτογραφίας: https://greekcitytimes.com/

Η Γκρεκάνικη γλώσσα (όπως λέγεται αλλιώς η διάλεκτος αυτή) αναπτύχθηκε μόνο προφορικά, οι μελετητές όμως την καταγράφουν με λατινικούς χαρακτήρες, λόγω της ιδιαιτερότητάς και της προφοράς της. Το ίδιο θα κάνω κι εγώ με τις παρακάτω λέξεις που έχουνε ακριβώς το ίδιο νόημα και στις δύο διαλέκτους:

Ega=αίγα, Ivrika=ήβρηκα, Efika=έφηκα, Ikousa-ekusaνe=ήκουσα, εκούσανε, Chera=χέρα, Egapona= εγάπουνα, Anichi=ανύχι.

Ιδιαίτερη εντύπωση μου έκαναν οι λέξεις: Apodiafazi= αποδιαφάζει (ξημερώνει), Vutamo= βούτομον (είδος καλαμιού, βλ. Βότομος), Scifalo=σκύβαλλον-αποσκυβαλλίδια.

Επίσης βρήκα: Ariani= αρίγανη, Poni=πονεί, Nafto= νάφτω, Mincio=μικιό, Ornisa=όρνιθα, Klefto= κλέφτω, Priko= πρικό (πικρό), Sazo= σάζω, Rafto=ράφτω, Skafto=σκάφτω, Tossona=τόσονά.

Αν και ειδικά στην Καλαβρία, Πολιτιστικοί Σύλλογοι και το Πανεπιστήμιο, προσπαθεί να διαφυλάξει και να διαδώσει τη Γκρεκάνικη διάλεκτο (στο Ρήγιο υπάρχει το Κέντρο Ελλονόφωνων Σπουδών), δυστυχώς η γλώσσα εκεί είναι πια σχεδόν λησμονημένη. Μικρός πια πληθυσμός την μιλάει και λαχταρά να συναντήσει κάποιον «αδερφό Έλληνα» ή να τραγουδήσει κάποιο τραγούδι στη διάλεκτο με δάκρυα στα μάτια. Κι είναι στα αλήθεια συγκινητικό ν’ ακούς από νεαρές κοπέλες της περιοχής τους παρακάτω στίχους:

Απόσπασμα από το τραγούδι Kalinifta

...Kalì nifta! se finno ce feo

plaia ‘su ti ‘vo pirta prikò

ma pu pao, pu sirno, pu steo

‘sti kkardìa panta sena vastò...

Απόδοση

Καληνύχτα σε ’φήνω και φεύγω

πλαγιάσου κι εγώ φεύγω πρικός

μα ΄που πάω, ΄που σύρνω, ‘που στέκω

στη καρδιά πάντα ‘σένα βαστώ.

Λουκαδάκης Νίκος

“ Ο Δαφνιανός”

niloukadakis@yahoo.gr