ΠΙΘΑΡΙ-ΚΟΥΡΟΥΠΙ-ΛΑΗΝΙ-ΣΤΑΜΝΙ

 

ΣΤΑ ΧΝΑΡΙΑ ΤΩΝ ΛΕΞΕΩΝ

Πιθάρι-Κουρούπι-Λαήνι-Σταμνί

Ζουν ακόμη γερόντοι και γράδες που ‘χουν πιάσει στα χέρια τους τα ίδια εργαλεία με τους αρχαίους πρόγονούς μας, είχαν τις ίδιες δυσκολίες για να δαμάσουν τη φύση, τα ίδια σκεύη για να χορτάσουν την πείνα και τη δίψα τους. Λογικό είναι βέβαια και οι λέξεις όλων αυτών των εργαλείων και των σκευών να παραμείνουν αναλλοίωτες στο πέρασμα των αιώνων, φτάνοντας ως τις μέρες μας, έστω κι αν τα βλέπουμε πια ως διακοσμητικά ή σαν εκθέματα σε λαογραφικά μουσεία.

Πριν μας πνίξει το πλαστικό, όλα σχεδόν τα χρειαζούμενα του σπιτιού ήταν πήλινα, όπως ακριβώς και στα σπίτια της Μινωικής εποχής. Όπως ήταν βέβαια φυσικό, υπήρχε πίσω από αυτά τα πήλινα αντικείμενα ολόκληρη βιοτεχνία που απασχολούσε εκατοντάδες ανθρώπους, ακόμα και ολόκληρα χωριά (Θραψανός, Μαργαρίτες Ρεθύμνου, Νοχιά Χανίων, Κεντρί Λασιθίου). Τα σπίτια στην Κρήτη μέχρι τα τέλη της δεκαετίας του 1960, ειδικά στην ύπαιθρο, ήταν γεμάτα πήλινα σκεύη (πηλός-αρχαιότατη λέξη άγνωστης ετυμολογίας, Έξω κομίζειν ολεθρίου πηλού πόδα, Αισχύλος Χοηφόροι), μα και τα ίδια τα σπίτια ήταν ακόμα κατασκευασμένα με αρχέγονα υλικά: πέτρα, κυπαρισσένια δοκάρια, λεπιδόχωμα ή κεραμίδια. Ιδού λοιπόν η απόδειξη της συνέχειας της γλώσσας μας, αλλά και το πως η κάθε λέξη μολογάει την σημασία της: το λεπιδόχωμα έχει σχέση με την αρχική έννοια της λέξης λεπίδι-λεπίς=λέπι, φλούδα, ενώ το κεραμίδι, κέραμος στην αρχαιότητα, έχει ρίζα το κεράννυμι= αναμιγνύω, μιας και για να φτιάξεις κεραμίδια πρέπει να ανακατέψεις χώμα με νερό.

Αγία Τριάδα Μεσαράς. Νεοανακτορική περίοδος 1700 - 1470/1450 π.Χ.

Μικρός πιθαμφορέας φυτικού ρυθμού από τη Βασιλική Έπαυλη

Φωτογραφία: messaramuseum.gr

Πρώτο και καλύτερο πήλινο σκεύος που είχε κάθε σπίτι για να αποθηκεύει και να συντηρεί ότι χρειαζόταν μια φαμελιά ήταν το πιθάρι. Η λέξη πιθάρι, πίθος στην αρχαιότητα, είναι τόσο παλιά όσο και η χρήση του από τον άνθρωπο. Έχει βρεθεί γραμμένη σε πινακίδες με Γραμμική Β’ και πραγματικά είναι θαυμαστό ότι στην Κνωσσό και στη Φαιστό, βρέθηκαν θεόρατα πιθάρια σε άριστη κατάσταση, έτοιμα να δεχτούν κρασί ή λάδι. Υπήρχαν βέβαια διάφορα πιθάρια σε μέγεθος, ανάλογα με τη χρήση τους: καρποπίθαρα, κρασοπίθαρα, μελοπίθαρα, λαδοπίθαρα και άλλα.

Μικρότερα σε μέγεθος, αλλά συχνότερα σε χρήση ήταν τα κουρούπια ή κουρούπες. Η λέξη κουρούπι (κορύπη στα Βυζαντινά χρόνια) προέρχεται από το αρχαίο κόρυμβος= κορυφή και κόρυς= κράνος, κεφαλή, προφανώς λόγω του σχήματός του σκεύους. Βέβαια είχαν οι παλιοί διάφορα κουρούπια ανάλογα πάλι με τη χρήση τους: κρασοκουρούπα, λαδοκουρούπα, γλινοκουρούπα και άλλα. Υπήρχαν και τα λαήνια, που τα χρησιμοποιούσαν κυρίως για νερό, κρασί ή ρακή. Το λαήνι αυτούσια αρχαία λέξη όπως και η χρήση του σκεύους: Λάγυνος-λαγύνιον-λαγήνι-λαήνι. Τέλος να μην ξεχάσω τα σταμνιά που έχουν γραφτεί τόσα τραγούδια για χάρη τους και για τις όμορφες που κουβαλούσαν με αυτά το κρυγιό νερό από τις κρουσταλλένιες βρύσες. Αρχαία κι αυτή η λέξη σταμνός-σταμνίον-σταμνί, με ρίζα το ίστημι-ίσταμαι, δηλαδή δοχείο που στέκεται ορθό.

Αυτή τη συνέχεια της γλώσσας μας, αυτόν τον πλούτο που οι γονέοι κι οι παππούδες μας σεβάστηκαν απόλυτα, μην τα περιφρονείται. Δεν είναι ξεπερασμένη η διάλεκτός μας, ζωντανή είναι και χρήσιμη όχι μόνο πρακτικά αλλά και λογοτεχνικά. Αγαπήστε την, βάλτε την στο σπίτι σας, μιλήστε την να την ακούσουν τα κοπέλια σας. Μην απαρνάστε την ταυτότητά σας.

Λουκαδάκης Νίκος

“ Ο Δαφνιανός”

niloukadakis@yahoo.gr