ΞΕΤΥΛΙΓΟΝΤΑΣ ΤΟ ΚΟΥΒΑΡΙ ΤΩΝ ΤΟΠΩΝΥΜΙΩΝ

 

ΣΤΑ ΧΝΑΡΙΑ ΤΩΝ ΛΕΞΕΩΝ

ΞΕΤΥΛΙΓΟΝΤΑΣ ΤΟ ΚΟΥΒΑΡΙ ΤΩΝ ΤΟΠΩΝΥΜΙΩΝ

Ακολουθώντας τα χνάρια των λέξεων έφτασα να γυρνώ από χωριό σε χωριό και να ψάχνω ανάμεσα στα τοπωνύμια για μύθους, μυστικά και μυρωδιές. Δεν περίμενα όμως να ταξιδέψω τόσο μακριά στον χώρο και στον χρόνο. Τα ονόματα που έχουν τα χωριά στην Κρήτη είναι πραγματικά γραπτά διατηρητέα μνημεία της παράδοσης και της ιστορίας μας.

Ορισμένα χωριά βαστούν το ίδιο όνομα και τον ίδιο τόπο από τα προϊστορικά χρόνια, φανερώνοντας την σημαντικότητά τους: Τύλισος, Μίλατος, Βιάννος, Λιγόρτυνος. Άλλα έχουν αρχαϊκά ονόματα: Καλλικράτης, Ανώγεια, Κρουσώνας. Άλλα φανερώνουν μνήμες της Ρωμαϊκής εποχής: Πραιτώρια, Στάβγιες (stabia πόλη της Ιταλίας), Ρούστικα (rusticus=αγροτικός). Άλλα κρατούν από την εποχή της κατάκτησης των Αράβων: Χαντράς (Αραβικά χλοερός τόπος), Αποσελέμης (Αμπού Σελίμ, όνομα), Αμιράς (Εμίρης). Κάποια χωριά φανερώνουν την Βυζαντινή επιρροή στον πληθυσμό: Αρμένοι, Βαρβάροι, Σκλάβοι. Όλη η ιστορία και η προϊστορία της Κρήτης βρίσκεται στα ονόματα των οικισμών, μικρών και μεγάλων.

Το «πέτρινο λιοντάρι» που κείτεται στις ακτές του Λέντα.

 

Το ταξίδι όμως δεν σταματά εκεί. Στα ονόματα των χωριών θα βρεις Βυζαντινές οικογένειες: Αμάρι (Amari), Κόξαρη (Κόξαρης), Μορόνι (Μορόνης), Τζερμιάδω (Geremia-Τζερμιάς-των Τζερμιάδων). θα βρεις τη φύση παρούσα: Πλάτανος, Πρινιάς, Κυπαρίσσι. θα βρεις τη θρησκεία παντού: Άγιος Θωμάς, Άγιος Μύρων, Άγιος Νικόλαος. Θα βρεις επίσης δηλωτικά επαγγέλματος: Την Βυζαντινή περίοδο υπήρχαν επαγγελματίες ειδικευμένοι στην εκτροφή, εξημέρωση και εκγύμναση γερακιών για το κυνήγι, οι λεγόμενοι γερακάροι. Προφανώς σε αυτούς οφείλει το όνομά του το χωριό Γερακάρι στο Ρέθυμνο.

Το χωριό Σοκαράς (παλιότερη γραφή Σωκαράς) πήρε το όνομά του από τον Βυζαντινό σωκαρά, τον επαγγελματία δηλαδή που έπλεκε σωκάρια =σκοινιά.

Στη θέση Βώσακος, όπου χτίστηκε η παλαιότατη Μονή Βωσάκου, προφανώς υπήρχε μάντρα βοδιών από αυτά που ζούσαν σε άγρια κατάσταση στην Μινωική Κρήτη. Βοός (βόδι)+ σακός (δωρικός τύπος του σηκός=μάντρα), από την λέξη σακός έχουμε σήμερα την λέξη σακάζω.

Πολλά από τα τοπωνύμια στην Κρήτη συνδέονται με όμορφους μύθους που φανερώνουν την ιστορική συνέχεια του τόπου: Στο χωριό Πανασός, στα αρχαία χρόνια υπήρχε εκεί μια πολιτεία που ζούσε μια όμορφη αρχοντοπούλα. Στις γειτονικές πόλεις Απολλωνία και Γόρτυνα ζούσαν δυο αρχοντόπουλα που αγάπησαν την όμορφη κόρη. Τον ένα τον έλεγαν Παν και τον άλλο Άσσο. Η αρχοντοπούλα δεν ήθελε να πικράνει κανένα από τους δύο, έτσι αποφάσισαν να μονομαχήσουν στο στάδιο της πόλης. Όταν ήταν έτοιμοι να χτυπηθούν, η αρχοντοπούλα τους σταμάτησε κι ορκίστηκε να μείνει ανύπαντρη για να μην πληγωθεί κανείς. Τιμητικά αποφάσισαν να δώσουν στον τόπο το όνομα των δύο νέων, Παν-Ασσός.

Η θεά Ρέα πήρε στα χέρια της τον νεογέννητο Δία, ανέβηκε στο άρμα της που το έσερναν θεόρατα λιοντάρια και κατευθύνθηκε στην Κρήτη για να κρύψει το βρέφος από τα δόντια του Κρόνου. Πριν φτάσει στο σπήλαιο της Νίδας, ένα από τα λιοντάρια που έσερναν το άρμα εξαντλήθηκε και πληγώθηκε. Η θεά το απελευθέρωσε και σε ένδειξη ευγνωμοσύνης το μετέτρεψε σε βράχο. Εκεί στέκει ακόμα, στην ακτή του Λέντα (Λέντας-Λέοντας).

Η γλώσσα τούτη η αθάνατη, σαν την άγρια ροδαρά πλέκει τα κλαδιά της παντού κι έχει μυρωδάτους ανθούς, τις λέξεις, που ποτέ δεν μαραίνονται, ποτέ δεν χάνουν την μυρωδιά τους. Σκύψτε μυρίστε τις, αφήστε τις να μπουν στα σωθικά σας. Έτσι θα συνεχίσουν να ζουν και να σκορπούν ευωδιές.