ΤΟΠΩΝΥΜΙΑ ΤΩΝ ΔΑΦΝΩΝ

 

ΔΑΦΝΕΣ

ΤΟΠΟΣ, ΙΣΤΟΡΙΑ, ΑΝΘΡΩΠΟΙ

Τοπωνύμια των Δαφνών

Κομμάτι της παράδοσης, της ιστορίας μας και πολύ σπουδαία παρακαταθήκη, είναι αυτή των τοπωνυμίων που πρέπει να τη φυλάξουμε σαν τα μάτια μας. Τα τοπωνύμια δημιουργήθηκαν ανά τους αιώνες από την ανάγκη των ανθρώπων, για λόγους συνεννόησης, να δώσουν ονόματα σε τόπους που ήταν δύσκολο ή αδύνατο να προσδιοριστούν αλλιώς. Με σωστή ερμηνεία και ετυμολόγηση των τοπωνυμίων φανερώνονται ιστορικές λεπτομέρειες λησμονημένες, λαογραφικοί θησαυροί ανεκτίμητοι και γλωσσικά μονοπάτια χορταριασμένα από το χρόνο και τη λήθη.

Οι πληροφορίες που μπορούν να δώσουν τα τοπωνύμια είναι ιστορικές, κοινωνικές, θρησκευτικές, τοπογραφικές, γεωγραφικές, εθνολογικές, λαογραφικές, πληροφορίες για τη φύση του εδάφους, το χρώμα, το σχήμα, τη χρήση του, για ποικίλα κτίσματα, για φυτά, δέντρα, ζώα που συχνάζουν, παραδόσεις, ιδιοκτήτες και γενικά, όπως αναφέρει ο πρωτεργάτης της ελληνικής ιστορικής γεωγραφίας, Αντώνης Μηλιαράκης, τα τοπωνύμια αποτελούν: «...επιγραφάς γεγλυμμένας επί του εδάφους». Έτσι όταν φτάσεις στο χωριό μου, στις Δαφνές, στην περιοχή Μαραθόλαγκος, περιμένεις να δεις πολλά μάραθα, όταν φτάσεις στην περιοχή Άγιος Κωνσταντίνος, γυρεύεις να δεις την εκκλησία του Αγίου Κωνσταντίνου.

Θα προσπαθήσω παρακάτω να ερμηνεύσω και να ετυμολογήσω μερικά από τα τοπωνύμια των Δαφνών που παρουσιάζουν ενδιαφέρον, δίχως να αναφέρω, για λόγους οικονομίας, γεωγραφικό προσδιορισμό.

Η πανοραμική θέα των Δαφνών από τη θέση Σταυρός πολύ κοντά στο τοπωνύμιο «Τση Λαβουρδάνας η Ελιά».

Τοπωνύμια με αναφορά σε φανταστικό ων ή σε δοξασία

Γραντάς: Αναφορά στη λέξη γραντίζω= μπλέκω άσχημα, γίνομαι θύμα συμφοράς, δέχομαι επίδραση από κακά πνεύματα ή μαγεία. Από το τουρκικό ograd(im)= πέφτω σε συμφορά.

Κακονύχτης: Στο Κέντρο Ερεύνης Ελληνικής Λαογραφίας, η λέξη αναφέρεται ως: Ο συνεπεία ψυχούς διέλθων κακήν νύχτα, ήτοι μείνας άυπνος. Επίσης υπάρχει διαδεδομένο ως παρατσούκλι και ως επώνυμο, κυρίως στη Στερεά Ελλάδα.

Κακό (μ)Πουλί: Αναφορά πιθανόν στη ζάρα, το νυχτόβιο, αρπαχτικό πουλί που η φωνή του και η παρουσία του συνδέεται με τον θάνατο. Εδώ πρέπει να αναφέρω ότι στα Χανιά, ως Κακό Πουλί, αναφέρεται το τοπωνύμιο όπου υπήρχε ένα μνημείο των Γερμανών με τον Ναζιστικό αετό.

Φανταξά: Στην κρητική διάλεκτο η λέξη σημαίνει φαντάσματα.

Τοπωνύμια με φυτολογική αναφορά

Εκτός τα προφανή: Αμπέλα, Αμύγδαλος, Αρισμαρί (ίσως και παρατσούκλι, Στ’ Αρισμαρή), Ξερολιά και πολλά άλλα, έχουμε:

Εθιά: Προέρχεται από το δέντρο ιτιά. Υπάρχει χωριό Εθιά στα Αστερούσια και στην Σητεία Ετιά, με την ίδια ετυμολόγηση.

Στση Λαβουρδάνας την ελιά: Λαβουρδάνα είναι η μεγάλη φλόγα και αν δεν είναι παρατσούκλι, προφανώς συνδέεται με κάποια μεγάλη φωτιά στην περιοχή. Η παράδοση λέει ότι στην συγκεκριμένη ελιά υπήρχε μια καμπάνα για να ειδοποιούν τα γύρω χωριά σε περίπτωση επίθεσης του Τουρκικού στρατού.

Σκιλλοχωριό: Ονομασία παλαιότατου οικισμού κοντά στις Δαφνές. Πιθανολογείται ότι το όνομα συνδέεται με το φυτό σκίλλον=αγριοκρεμμύδα.

Ατσίνατος: Επίσης παλαιότατος οικισμός, κατάφυτος από αμπέλια. Άγνωστης ετυμολόγησης ίσως προέρχεται από την Ιταλική λέξη acino= σταφύλι, με την κατάληξη -ato, περιοχή δηλαδή με πολλά σταφύλια. Ακριβώς έτσι Acinato αναφέρεται στα Βενετικά έγγραφά.

Τοπωνύμια με αναφορά σε ιδιοκτήτη

Υπάρχουν πολλά τέτοια τοπωνύμια στις Δαφνές: Ρενιέρι ή Ρανιέρη, Φεσουλάς, Γιαλά Κορφή και άλλα. Ιστορικό ενδιαφέρον παρουσιάζουν τα εξής:

Ζουδιανού Φαράγγι: Αναφορά στην ιστορική και ηρωική οικογένεια Ζουδιανού όπου είχε εκεί μεγάλη περιουσία.

Ρολογά μετόχι: Κυριώνυμο από παρατσούκλι του ιδιοκτήτη Ιωάννη Μιχαήλ Οικονόμου, επίσης περιώνυμης οικογένειας των Δαφνών.

Του Ζουδιανού το Φαράγγι

Τοπωνύμια με ιστορικό, αρχαιολογικό, ετυμολογικό ενδιαφέρον

Βίγλα: Ιστορική τοποθεσία των Δαφνών όπου το 1897 έγινα αρκετές μάχες με τους Τούρκους. Η λέξη σημαίνει σκοπιά από το Λατινικό viglare. Κάποιοι μελετητές υποστηρίζουν ότι πολλά τοπωνύμια με αυτό το όνομα συνδέονται με τις αρχαίες φρυκτωρίες.

Κεφάλα: Κοινό τοπωνύμιο σε ομαλού εδάφους λόφους. Σε πολλά τοπωνύμια με αυτό το όνομα έχουν βρεθεί Μινωικές αρχαιότητες με σημαντικότερο το ύψωμα Κεφάλα στην Κνωσσό.

Λενικά: Επίσης κοινό τοπωνύμιο σε όλη την Κρήτη (Λενικά ή Ελληνικά), όπου χαρακτηριστικό είναι το γόνιμο έδαφος για καλλιέργεια οσπρίων και η παρουσία αρχαίων σπασμένων αγγείων.

Μαζάς: Ο Ν. Πλάτωνος αναφέρει για το τοπωνύμιο αυτό που υπάρχει και στο Καλό Χωριό Πεδιάδος, στο οποίο έχει βρεθεί Μινωικό Ιερό, ότι προέρχεται από την αρχαιότατη λέξη Μα-Ζα=Μητέρα Γη και συνδέεται με τη λατρεία της Μινωικής θεότητας. Υπάρχει όμως και η άποψη ότι ίσως το όνομα συνδέεται με το φυτό μάζα που το χρησιμοποιούσαν παλαιότερα για να γεμίζουν στρώματα.

Τζισβέρα: Η λέξη προέρχεται από το τζισβέ=μπρίκι. Η τζισβέρα ήταν σκεύος του καφετζή για να φτιάξει πολλούς μαζί καφέδες, ήταν όμως και όρος του παλαιού ελαιοτριβείου σαν μεγάλη λεκάνη. Πιθανόν να συνδέεται με τη μορφολογία του εδάφους.

Τσικούρι: Η λέξη σημαίνει σκοινί, κορδόνι, όμως σημαίνει και λάκκος, χαμηλό, απόκρημνο μέρος.

Μπιζάνι: Το τοπωνύμιο αυτό υπάρχει σε πολλά μέρη στην Ελλάδα και στην Ήπειρο όπου έγινε και η ομώνυμη μάχη το 1913. Οι μελετητές το συνδέουν με το Ιταλικό όνομα Pizani.

Υπάρχουν πολλά ακόμη τοπωνύμια του χωριού μου που αξίζουν το ενδιαφέρον των μελετητών, αλλά και των ανθρώπων που αγαπούν τον τόπο τους. Διαφυλάξτε λοιπόν τα τοπωνύμια του τόπου σας γιατί εκεί κρύβεται η αληθινή ιστορία μας.

(Πληροφορίες αλιεύθηκαν από το βιβλίο της Γωγώς Κουγιουμουτζάκη: Δαφνές Ηρακλείου Κρήτης, ο τόπος μας)

Λουκαδάκης Νίκος

“ Ο Δαφνιανός”

niloukadakis@yahoo.gr