ΤΑ ΚΡΗΤΙΚΑ ΤΗΣ ΜΕΤΑΦΡΑΣΗΣ ΤΗΣ ΟΔΥΣΣΕΙΑΣ

 

ΣΤΑ ΧΝΑΡΙΑ ΤΩΝ ΛΕΞΕΩΝ

Τα «Κρητικά»

της μετάφρασης της Οδύσσειας

Είμαι πλέον πεπεισμένος και προσπαθώ να πείσω κι άλλους ανθρώπους, στο ότι οι διάλεκτοί μας και ειδικά η κρητική διάλεκτος, αποτελούν ανεκτίμητο εργαλείο για τους ποιητές και τους συγγραφείς. Οι διάλεκτοι, με τον πλούτο και την σοφία τους, έχουν παίξει σημαντικό ρόλο σε πολλά λογοτεχνικά δημιουργήματα. Ιδού λοιπόν πως βοήθησε η κρητική λαλιά τον Καζαντζάκη στην μετάφραση της Οδύσσειας. Παρακάτω αντιπαραθέτω αποσπάσματα από το αρχαίο κείμενο, με την μετάφραση του Ιάκωβου Πολυλά από τη μια και των Καζαντζάκη-Κακριδή από την άλλη, όπου χρησιμοποιήθηκαν λέξεις και από την Kρητική διάλεκτο.







ΡΑΨΩΔΙΑ Α’


Στίχος 92

Πρωτότυπο: … μηλ' αδινὰ σφάζουσι και ειλίποδας έλικας βούς.

Πολυλάς: … που σφάζουν ακατάπαυτα τ' αρνιά του και τα βόδια·

Καζαντζάκης: … τα πλήθια αρνιά και τα στριφτόκερα, στριφτόζαλά του βόδια.


Ειλίπους: αυτός που συστρέφει το πόδι όταν βαδίζει (ομηρικό επίθετο των βοδιών επειδή όταν βαδίζουν διαγράφουν με το πέλμα τμήμα κύκλου). Εδώ ο Πολυλάς δεν βρήκε μάλλον ανάλογη λέξη ενώ ο Καζαντζάκης χρησιμοποιεί το εξαιρετικό, στριφόζαλα.




Στίχος 130

Πρωτότυπο : …αυτὴν δ' ες θρόνον είσεν άγων, υπὸ λίτα πετάσσας,
καλὸν
δαιδάλεον.

Πολυλάς: και αυτήν εκάθισ' εις θρονί, π' έστρωσε με σινδόνι,
κι ήταν ωραίο
, τεχνικό

Καζαντζάκης :…Ρίχνει λινό σεντόνι σε όμορφο θρονί πλουμάτο απάνω.


Δαιδάλεος: ο δουλεμένος περίτεχνα. Εδώ ο Πολυλάς χρησιμοποιεί την λέξη τεχνικό, ενώ ο Καζαντζάκης το ποιητικότατο επίθετο, πλουμάτο.


ΡΑΨΩΔΙΑ Γ’



Στίχος 406

Πρωτότυπο:… εκ δ' ελθὼν κατ' αρ' έζετ' επὶ ξεστοίσι λίθοισιν.

Πολυλάς:… εβγήκε και άμ' εκάθισε στους στιλβωμένους λίθους.

Καζαντζάκης: … κι ως βγήκεν έξω, πήγε κι έκατσε στα μαγλινά πεζούλια,



Ξεστός: αυτός που έχει καταστεί λείος, στιλπνός ύστερα από ξύσιμο. Εδώ ο Καζαντζάκης βάζει την όμορφη λέξη μαγλινά, αντί του στιλβωμένους που χρησιμοποιεί ο Πολυλάς.


ΡΑΨΩΔΙΑ Δ’


Στίχος 438

Πρωτότυπο:ευνὰς δ' εν ψαμάθοισι διαγλάψασ' αλίῃσιν.

Πολυλάς: … και αφού στον άμμο αυλάκωσε πλαγιάσματα.

Καζαντζάκης: …και κοιμηθιές καθώς μας έσκαψε στης θάλασσας τον άμμο.


Ευνή: ο τόπος όπου κοιμάται κάποιος, το κρεβάτι, η κλίνη. Εδώ ο Καζαντζάκης βρίσκει στην κρητική διάλεκτο την λέξη κοιμηθιές, που ταιριάζει απόλυτα με το αρχαίο κείμενο.


Στίχος 636

Πρωτότυπο: … δώδεκα θήλειαι, υπὸ δ' ημίονοι ταλαεργοὶ.

Πολυλάς:… που δώδεκα φοράδες μου βόσκουν, κι έχουν στο βυζί φιλόπονα μουλάρια.

Καζαντζάκης: …δώδεκα εκεί και μου βυζαίνουνε βασταγερά μουλάρια.  



Ταλαεργός: (ταλάω, έργον), αυτός που αντέχει, υπομένει κάθε εργασία. Εδώ το ξομπλiαστό Kρητικό λεξιλόγιο έδωσε στον Καζαντζάκη τη λέξη βασταγερός.



ΡΑΨΩΔΙΑ Κ’



Στίχος 567

Πρωτότυπο: … εζόμενοι δε κατ' αύθι γόων τίλλοντό τε χαίτας.

Πολυλάς: … και αυτού καθίσαν, έκλαιαν· ανέσπααν τα μαλλιά τους,

Καζαντζάκης: … και κάθισαν στη γη και γόζουνταν, τραβώντας τα μαλλιά τους.


Γόος: θρήνος, στεναγμός. Εδώ η αθάνατη λαλιά μας κράτησε το αρχαίο γόος ως το σήμερα, γόζομαι ή γούζομαι λέμε.



ΡΑΨΩΔΙΑ Λ’



Στίχος 394

Πρωτότυπο: … ουδ' έτι κίκυς, οίη περ πάρος έσκεν ενὶ γναμπτοίσι μέλεσσι.

Πολυλάς: ανδρειά δεν είχε πλέον, όπως την είχε ζωντανός στα λυγερά του μέλη.

Καζαντζάκης: … κι η ανάκαρα που ανθούσε κάποτε στο λυγερό κορμί του.


Κίκυς: η δύναμη, ακμή, ισχύς. Εδώ ο Καζαντζάκης χρησιμοποιεί τη πιο ταιριαστή λέξη ανάκαρα ή νέκαρα αντί της λέξης ανδρειά που έχει πιο γενικευμένο νόημα.


Στίχος 489

Πρωτότυπο: … βουλοίμην κ' επάρουρος εὼν θητευέμεν άλλω.

Πολυλάς: … χωρικός να 'μουν ήθελα και να ξενοδουλεύω

Καζαντζάκης: … Κάλλιο στη γης να ξενοδούλευα ξωμάχος, ρογιασμένος



Επάρουρος: αυτός που εργάζεται στους αγρούς. Εδώ η λέξη χωρικός που χρησιμοποιεί ο Πολυλάς υστερεί σε σχέση με το ξωμάχος που έχει ακριβώς την ίδια έννοια με το επάρουρος.



ΡΑΨΩΔΙΑ Μ’



Στίχος 343

Πρωτότυπο: … αλλ' άγετ', Ηελίοιο βοών ἐλάσαντες αρίστας.

Πολυλάς: … του Ηλίου τες καλύτερες ας σύρουμ' αγελάδες.

Καζαντζάκης: … Ελάτε, του Ήλιου να λαλήσουμε τις πιο παχιές γελάδες.


Ελαύνω: κινώ, οδηγώ, κατευθύνω. Κι εδώ η λαλιά μας κράτησε το ελαύνω από το οποίο προέρχεται το λαλώ με την έννοια οδηγώ, ζώα ή όχημα.




Στίχος 366

Πρωτότυπο: … και τότε μοι βλεφάρων εξέσσυτο νήδυμος ύπνος.

Πολυλάς:ο γλυκός ύπνος έφυγε τότε απ' τα βλέφαρά μου,

Καζαντζάκης: … Τότε κι ο ανέγνοιος ύπνος σκόρπισεν από τα βλέφαρά μου,


Νήδυμος (για ύπνο): ήρεμος, βαθύς, αδιατάρακτος. Υστερεί κι εδώ η μετάφραση του Πολυλά με το γλυκός ύπνος σε σχέση με ανέγνοιος ύπνος του Καζαντζάκη.



ΡΑΨΩΔΙΑ Σ’


Στίχος 154

Πρωτότυπο; …νευστάζων κεφαλή· δὴ γαρ κακὸν όσσετο θυμώ.

Πολυλάς: …περίλυπος, ότι κακό προμάντευε η ψυχή του.

Καζαντζάκης: …πίσω γυρνάει· ψυχανεμίζουνταν μαθές το χαλασμό του.



Όσσομαι (όσσε): προμαντεύω, προοιωνίζομαι κακά. Εδώ ο Καζαντζάκης βρίσκει την ποιητικότατη λέξη ψυχανεμίζουνταν ως την καταλληλότερη για το νόημα της αρχαίας λέξης όσσετο.




Ιδού λοιπόν μπροστά στα μάτια σας η απόδειξη του πλούτου και της χρησιμότητας της Κρητικής διαλέκτου.

Λουκαδάκης Νίκος

Ο Δαφνιανός”

niloukadakis@yahoo.gr

Σχόλια

Δημοφιλείς αναρτήσεις από αυτό το ιστολόγιο

Ο ΚΑΤΗΣ ΤΗΣ ΑΘΟΥΣΑΣ

Τ΄ ΑΓΡΙΜΙ

ΤΑ ΕΠΩΝΥΜΑ ΤΩΝ ΛΗΣΜΟΝΗΜΕΝΩΝ ΕΠΑΓΓΕΛΜΑΤΩΝ

ΤΣΗ ΚΟΝΤΟΛΕΝΙΑΣ

ΤΟ ΤΡΑΓΟΥΔΙ ΤΟΥ ΣΙΟΡ ΤΖΑΝΑΚΗ